Mùa nắng tháng năm, tháng sáu vào vụ gặt là người dân quê tôi tha hồ bắt cáy. Cáy thường sống trong hang các bờ ruộng hoặc bờ mương, bờ sông, nắng càng to thì cáy bò ra khỏi hang tìm thức ăn càng nhiều. Nhưng bắt cáy cũng không phải dễ, bởi chúng rất nhanh, hễ có động là chạy tọt vào hang. Thế nên, người ta nghĩ ra nhiều cách bắt, có thể cho tay vào hang móc, hệt như móc cua, nhưng cách này dễ bị cáy cắp đau điếng, nên còn có cách câu cáy, xiên cáy . Lũ trẻ con quê tôi háo hức, mỗi đứa một cần câu, một cái giỏ đeo ở bụng, câu được con nào lại cho vào giỏ. Một buổi chiều đi bắt cáy, được đầy giỏ thì người đứa nào đứa nấy cũng đen nhẻm.
Cáy cũng có nhiều loại: cáy đỏ càng, cáy gió, cáy đen, cáy lông… Con cáy lông nho nhỏ nhưng càng to, các chân nhiều lông, mang của chúng thường có nhiều màu vân trông thích mắt. Thịt cáy ngọt nên người ta có thể nấu canh, làm mắm ăn dè quanh năm. Trứng cáy có thể rang khô bỏ lọ ăn một tuần, hay chưng làm nước chấm rau sống cũng ngon tuyệt.
Mùa hè, món canh cáy nấu rau đay được ưa chuộng hơn cả. Ở quê, nhà nào cũng sẵn mảnh vườn vài luống rau đay, đem rửa sạch thái nhỏ, thứ rau này ăn vừa mát, có tác dụng giải nhiệt, chữa trúng nắng, có vị bùi bùi nấu cáy rất hợp vị. Con cáy bắt về rửa sạch bùn đất, đem bóc yếm, bóc mai, lọc lấy trứng và gạch cáy để riêng, phần thịt cáy đem giã nhuyễn, lọc hai ba lần lấy nước cất. Nêm chút muối cho gạch cáy đặc, đun canh cáy phải khéo léo để gạch cáy không bị vỡ và trào. Nấu canh cáy cho thêm chút mắm tôm, bát canh sẽ đậm đà, thơm hơn.Khi nước sôi để lửa liu riu cho chín gạch cáy rồi cho rau đay vào. Nêm gia vị đợi nồi canh sôi bùng là có thể bắc ra được.
Bát canh cáy xanh màu rau đay, đặc gạch, xì xụp bát canh rau đay cáy mà mát ruột, vị ngọt bùi của cáy, vị thơm của mắm tôm ngon đến vậy. Ngoài ra, vị mặn mòi của cáy đem làm mắm, để chấm thịt ba chỉ luộc, chấm rau lang, rau muống hay cà sổi cũng ngon tuyệt.
Ăn bát canh cáy mà tôi lại nhớ những tháng hè năm xưa, cáy nhiều vô kể, trẻ con thi nhau bắt cáy, nhiều đến nỗi người ta cho cáy vào chậu, úp cái mâm lên rao khắp ngõ ngách bán, nhà nào có tiền trả tiền, không có tiền đem đổi gạo, đổi lúa. Giờ người dân khấm khá hơn, không phải đổi nhưng cáy cũng không còn nhiều như xưa. Sáng phải đi chợ sớm mới mua được mẻ cáy ngon, ăn bát canh cáy mà thấy thấm thía, ngọt ngào đến vậy.
HƯƠNG LÂM – Theo NDĐT
Ngày 01/08/2011
